Τα χρόνια της απελευθέρωσης, πολλά τουρκικά κτήματα στην Αττική αγοράστηκαν από πλούσιους Έλληνες και ξένους γαιοκτήμονες, ένας από τους οποίους ήταν και ο Ιωάννης Παπαθεωδώρου Λεφάκης από την Άνδρο. Το κτήμα του Λεφάκη, περίπου 300 στρέμματα, βρισκόταν στον συνοικισμό Δραγουμάνου και συγκεκριμένα εκεί που βρίσκεται σήμερα ο Πύργος Βασιλίσσης στο ομώνυμο κτήμα.

Ο Λεφάκης, μόλις κατάφερε να επισημοποιήσει τους τίτλους ιδιοκτησίας, το πούλησε τον Μάιο του 1838, έναντι 10.000 δρχ., στους Άγγλους John Williams και George Miles, οι οποίοι ενδιαφέρονταν να κάνουν επενδύσεις στο νεοσύστατο κράτος. Φύτευσαν αμπέλια, οπωροφόρα δέντρα, έφτιαξαν εγκαταστάσεις, διαμόρφωσαν κήπους και καλλιέργησαν συστηματικά τα αρόσιμα τμήματα.

Το 1840, διέλυσαν την κοινοπραξία και ο Miles πούλησε το μερίδιο του στον Williams. Ο τελευταίος, που δεν μπορούσε να καλλιεργεί μόνος του, έφερε κηπουρούς από την Μάλτα και γεωργούς από το Μενίδι, μοιραζόμενος μαζί τους τα εισοδήματα. Το 1848 αποφάσισε να φύγει από την Ελλάδα και πούλησε το κτήμα στον Δημήτριο Κοντάκη, αντί 10.370 δρχ.

Οι προσπάθειες των δύο συνεταίρων να αποκομίζουν έσοδα από την καλλιέργεια του κτήματος δεν απέδωσαν και, παρόλο που έφτιαξαν ένα πρότυπο αγρόκτημα, δεν είχαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

Αυτό το κτήμα, και γενικότερα το τοπίο, συγκίνησαν την βασίλισσα Αμαλία το καλοκαίρι του 1848, σε έναν από τους γνωστούς περιπάτους της, πέριξ των Αθηνών.

Το Σεπτέμβριο του 1848, το κτήμα Κοντάκη αγοράζεται από τους βασιλείς, οι οποίοι πολύ σύντομα θα προχωρήσουν και σε νέες αγορές, προκειμένου να το επεκτείνουν. Έτσι από το 1848 έως το 1861, έναν χρόνο πριν την έξωση, η βασιλική Αυλή θα συνάψει 47 νέες συμφωνίες αγοράς ακινήτων στην περιοχή, δημιουργώντας ένα ενιαίο κτήμα περίπου 2.500 στρεμμάτων.

Η διαμόρφωση του κτήματος σε πρότυπο αγρόκτημα άρχισε αμέσως μετά την αγορά του πρώτου τμήματος και συνεχίστηκε τα επόμενα χρόνια. Στις εργασίες, τις οποίες επόπτευε προσωπικώς η Αμαλία, χρησιμοποίησε τους γνωστούς ανακτορικούς κηπουρούς Friedrich Schmidt και François Louis Bareaud, που είχαν φτιάξει και το Βασιλικό Κήπο.

Η βασίλισσα προσέλαβε εργάτες από τα γύρω χωριά. Βαυαρούς που είχαν παραμείνει στη χώρα και είχαν εγκατασταθεί στο Ηράκλειο Αττικής, καθώς και έμπειρους αμπελουργούς από τα Μέγαρα. Επρόκειτο για μια πολύ σοβαρή προσπάθεια, τα επιτυχή αποτελέσματα της οποίας φάνηκαν στα αμέσως επόμενα χρόνια.

Μετά την κατάληψη της Αθήνας από τα γερμανικά στρατεύματα, στο αγρόκτημα εγκαταστάθηκε γερμανική φρουρά, ενώ κατά την Kατοχή, πολλοί κάτοικοι των γειτονικών περιοχών κατάφεραν να επιζήσουν χάρη στα δέντρα και τις ελιές του.

Μετά το 1950 προέκυψαν νέα προβλήματα. Ζητήματα άρδευσης των καλλιεργειών, σε συνδυασμό με την οικιστική έκρηξη, οδήγησαν στη αλλοίωση του αγροκτηνοτροφικού χαρακτήρα της περιοχής και τη συρρίκνωση του πάρκου.

Το κτήμα Πύργος Βασιλίσσης σταδιακά θα απολέσει τον ενιαίο χαρακτήρα του. Το δημόσιο παραχωρεί διαδοχικά εκτάσεις του: στο Ίδρυμα Αποκατάστασης Αναπήρων, σήμερα Εθνικό Κέντρο Αποκατάστασης, στο Κέντρο Βρεφών Μητέρα, σήμερα Κέντρο Προστασίας του Παιδιού Αττικής, καθώς και στο Ίδρυμα Προστασίας και Αποκατάστασης Παίδων και Νέων με νοητική Υστέρηση η Θεοτόκος.

Πηγές:

Διώτης Μαρίνος, Γεωργόπουλος Σπύρος, «Ίλιον, πορεία στους αιώνες», Πολιτιστικό Κέντρο Μελίνα Μερκούρη Δήμου Ιλίου, 1995

Χατζηπέτρου Αυγή, Χριστίδου Λιάνα, Χριστοφοράκη Κατερίνα, «Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Αντώνης Τρίτσης», Διπλωματική Διάλεξη, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχ. ΕΜΠ, 2009

Από το αρχικά 2.500 περίπου στρέμματα, το 1993 η Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου (ΚΕΔ) παραχώρησε στον Οργανισμό Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Αθήνας (ΟΡΣΑ), έκταση 913 στρεμμάτων με αόριστη διάρκεια. Σκοπός της παραχώρησης ήταν «η δημιουργία υπερτοπικού πόλου αναψυχής» (6/11.03.1993/Δ 29 απόφαση ΔΣ).

Δέκα χρόνια μετά, η ΚΕΔ, λαμβάνοντας υπόψη ότι είχε ήδη συσταθεί ο Οργανισμός Διοίκησης και Διαχείρισης Πάρκου Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Αντώνη Τρίτση (ΦΕΚ Α 172/2002), ανανέωσε την παραχώρηση της έκτασης των 913 στρεμμάτων (πρώην ΒΚ 822 δημόσιο ακίνητο) στον Φορέα Διαχείρισης του Πάρκου.

Παραχωρητήριο ΚΕΔ, 2003 (κείμενο, χάρτης)